Türkiye için “animasyonu elinden alınan ülke” tanımlaması yapmak çok da yanlış olmaz. Pek çok Türk sineması tarihçisi Türkiye’de animasyonun gelişememesini 1951 yılında yapımına başlanan Evvel Zaman İçinde filminin başına gelenlere bağlar. Turgut Demirağ’ın yapımcılığını üstlendiği film, altı yıl gibi bir sürede tamamlanır fakat filmin negatifleri banyo için gönderildiği ABD’de yanlışlıkla çöpe atılır. Bu durum film artık bitme aşamasına geldiğinde fark edilir ama işin asıl acı veren tarafı o dönemin imkânsızlıkları içinde filmin başka bir kopyasının çıkarılamamış olmasıdır. Daha sonra ABD’deki şirkete açılan davalarla ve alınan tazminatlarla filmin üretimi için harcanan paralar geri kazanılır belki ama yapım ekibindeki elli kadar güzel sanatlar öğrencisinin birincil amacı zaten para değildir. O dönemde altı yıllık emeğin boşa gitmesi ciddi bir travmaya neden olur ve Türkiye’nin ilk uzun metrajlı animasyonu da böylece ölü doğar.
İlk Çabalar, İlk Filmler
Aslında Türkiye’deki animasyon tarihini Karagöz’den başlatmak gerekir. Karagöz’ün sinemanın üretim mantığıyla olan benzerliği, animasyon türünde zirve yapar. Karagöz’de kullanılan tasvirler stop-motion filmlerde kullanılan modellere oldukça benzer. Hayâlilerin canlandırdığı bu tasvirler bir çeşit beyazperde olan hayal perdesinde belirir ve izleyiciyle buluşur. Yirminci yüzyılın başında bu biçimsel yapı animasyon mantığıyla kayıt altına alınabilseydi belki de bugün dünyanın ilk kukla animatörü olarak geçen Shiryaev yerine bir hayâlinin adı tarih kitaplarına girebilirdi. Nitekim daha sonraki dönemde dünyanın çeşitli yerlerinde gölge oyununun animasyona çevrildiği işler gerçekleşti. (Koray Sevindi)
Yazanın tamamını Hayal Perdesi’nin 49. sayısında okuyabilirsiniz.