Biraz Makul Olunuz!
HAYAL PERDESİ - Yorum 25.11.2016

Biraz Makul Olunuz!

Çatışmanın dayandığı ayrımlardan biri olan Biz ve Onlar, görsellik ve somutlaşmanın imkânlarıyla sinemada daha derin ve ayrıntılı diskurlar üretir. Makul olmak, bu ayrıma işaret eden ölçütlerden biri. Biz ve Onlar’ın her ikisi de, savaştığında, ahlâki seçimler yaptığında, ülkesi işgal atındayken ya da yaşadığı topraklardan göçe zorlandığında yaşadıkları itibarıyla birbirinden keskince ayrılır. Makullük bağlamında iki kutbun ayrımını, tarihi figürlere dayanan Dracula: Başlangıç, işgal altındaki Afganistan’da Amerikalı bir gazetecinin yaşadıklarından uyarlanan Whiskey Tango Foxtrot ve Rusya’da bir Yahudi köyünde tehcir öncesi yaşananları konu alan Damdaki Kemancı’da daha yakından görebiliriz. 

Rasyonel Açıklamalar
2014 yapımı Dracula: Başlangıç (Gary Shore) Vlad Tepeş yani namıdiğer Kazıklı Voyvoda’nın krallığını Türklerin tehdidinden korumak için nasıl “canavara dönüşmek” zorunda kaldığını anlatır. Vlad, kimsenin cesaret edemediği Kırık Diş Dağı'na gidip burada bir mağarada yaşayan “gerçek” Dracula’yla anlaşma yapar ve karşılığında insanüstü güçlerle donanır. Üstelik kimseyi keyfinden kazığa oturtmuyordur, zira bunun da oldukça rasyonel gerekçeleri vardır. Türklerin zalimliği karşısında bu karizmatik ve ahlâklı adam savaşta her yolun mubah olduğuna, ailesini ve krallığını korumak için canavarlaşması gerektiğine inanır: “Bir köyü kazığa çakarak on köyü kurtardım. Bazen dünya bir kahramana değil bir canavara ihtiyaç duyar.”
 
Bütün film, bu gerekliliğin gerçekliği ve çaresizliğinden ötürü şeytana korkuyla değil umutla yaklaşan bir adamın haksız olmadığına seyirciyi ikna etmek üzerine kurulur. Filmdeki biz/onlar söylemi her şeyi satranç masasındaymışçasına siyah beyaza boyar: Erdemli ve rasyonel Vlad’in karşısında II. Mehmet özelinde resmedilen bütün Türkler (tahmin edilebileceği gibi) makul olmayan anlayışsız adamlardır. Makullük, Öteki’nin karakter ve morfolojisini belirleyen ölçüt ve kilit kavramdır. Vlad’in oğlunu devşirmeleri arasına almak isteyen II. Mehmet’in makul olmamasıyla gerçek Dracula’nın makul olması (ki bu yüzden Vlad ile bir anlaşmaya varabilirler) filmin tezinin dayanağını da ortaya koyar. 
 
Batı Cephesinde Yeni Bir Şey Yok
Ötekinin karşısında Biz’in sahip olduğu en önemli erdem olan makullük, Dracula: Başlangıç’taki gibi karakterin davranış ve seçimlerini belirleyen bir etken olmanın yanında bu iki kutbun dünyalarının neye benzediği ve nasıl koşulları barındırdığının da açıklayıcısıdır. Amerika’nın işgal ettiği bir yeri konu alan filmlerin büyük bir kısmında bu durumu açıkça ortaya koyan örnekleri bulabiliriz. Mesela, Afganistan’ın işgali sırasında bölgeye gönderilmiş gazeteci Kim Baker’ın yaşadıklarından uyarlanan 2016 yapımı Whiskey Tango Foxtrot’ta (Glenn Ficarra, John Requa) ötekinin koşullarının makul olmaması kanıksanmıştır: Filmde savaş, Afganistan’a dışarıdan gelmiş bir olgu olarak değil, zaten doğasında olan fahiş bir özellik olarak yansıtılır.
 
Savaş muhabirliğinden önce küçük güvenli dünyasında nispeten “sıkıntısız” konuların haberini yapan Kim Baker Afganistan’a geldiğinde, bölgenin ahalisinden Fahim’in rehberliği sayesinde hayatta kalabilir. Pek çok batılı gazeteciyle bu şekilde çalışan Fahim “batıya yakınlığı” ölçüsünde eğitimli, görgülü ve “normal” bir adam gibi yansıtılır. Buna karşılık, üst düzey bir devlet adamı olarak başsavcı Sadiq tuhaf istekleri ve alışkanlıkları olan gülünç bir adamdır. Hele ki “batıya yakınlık ölçüsünde makullük” spektrumunun sonunda, Baker’ın ropörtaj yapmak için yanına gittiği silah taciri için durum çok daha kötüdür. Sanki en son hangi işgalcinin Afganistan’a girdiği haberini kaçırmış gibi, gelen gazetecinin ne yaptığını, nece konuştuğunu Fahim’e sorar. Spektrumun sonunda bırakın makullüğü, en basit iletişimi bile ortadan kaldıran bir kara delik söz konusudur. 
 
Damdaki Kemancının Ölçülülüğü
Ötekinin cephesinde durum buyken, Biz’in dünyası ve insanları nasıldır? Damdaki Kemancı’da (Norman Jewison, 1971) çarın otoritesinin sarsıldığı, değişen bir dünyanın eşiğinde köylülerin basit günlük uğraşlarından evliliklere; köyün yağmalanmasından tehcire kadar yaşananlardan Biz olarak sağ çıkmanın yolunu, Anatevka’da yaşamanın damdaki bir kemancı gibi, her an düşüp boynunu kırabilmek demek olduğunu anlatan Tevye filmin başında ilan eder: Gelenekler. Dünya değişse de (ki bunda bir mahsur yok), Tevye’nin de dediği gibi, “bazı şeyler asla değişmez.”
 
Onlar’a asla benzememek üzerine kurulan Biz, yani Anatevkalılar ise, Yahudilerle bağdaştırılan paragözlük ve pintilik gibi hassas konulara dahi değinilmesine rağmen ölçülü (bu anlamda makul) ve sevimli, hatta “zariftir.” Başlarına gelen felaketlerde (Rus oğlanların sütçünün kızına laf atması, büyük kızının düğününün dağıtılması, gelen bir emirle evlerinden atılmaları) acınası, sefil ve zayıf duruma düşmezler; tam da bu yüzden Biz olmaya devam ederler.
 
Buna kıyasla Afrikalı kölelere dair filmlerin neredeyse tamamında kölenin yaşadıkları öyle bir biçimde gösterilir ki “insan bunu nasıl yaşar” dedirtecek utançla vaziyete üzülünse de kölenin temsil edildiği kodlar zihne kazınır. Üçüncü sayfa haberlerinin bilgilendirici olmaktan çok duyarsızlığa neden olduğunun tartışıldığı günümüzde, bu “hiç de makul olmayan” kodlar Afrikalının bir anlamda “normali” olur. Bunların ışığında şunu fark edebiliriz: Damdaki Kemancı’da acı tatlı bütün yaşananlar ölçüyü kaçırmaz ve insani sınırların dışına çıkmadığı için “patolojik” bir nefret (Ruslara karşı) ya da acıma (Yahudilere karşı) uyandırmaz. İnsanın haysiyetli ve zarif kalabilmesine izin veren bu incelikli diskur, Onlar’a karşı Biz’in en güçlü diskurlardan biri olarak karşımıza çıkar.
(Nesibe Sena Arslan)
 
ARKADAŞINA GÖNDER:
Ad Soyad:
Email Adresiniz:
Arkadaş(lar)ınızın Email Adresi:

birden fazla email adresi yazacaksanız boşluk ile ayırmalısınız.
NOTUNUZ:
Bilim ve Sanat VakfıKüre YayınlarıKlasik Yayınlarıİstanbul Şehir Üniversitesi
Hayal Perdesi © 2010 - hayalperdesi@hayalperdesi.net Yayımlanan malzemenin bütün hakları Hayal Perdesi’ne aittir. Kaynak göstererek alıntılanabilir. Yazıların sorumluluğu yazarlarına, reklamların sorumluluğu ilan sahiplerine aittir..